ey ahali, temel yaşam desteğini sadece sağlık profesyonelleri uygulamaz. eğitimini almış herkes uygulayabilir. başınıza ne zaman ne geleceği belli olmaz. 15 dakika ayırın ve anlayarak okuyun.
temel yaşam desteği kalbi ya da solunumu durmuş hastanın tekrar yaşama döndürülmesi için uygulanan bir şey. şimdi nasıl olurmuş anlatıyorum.
mesela çarşıda yürüyorsunuz, bir baktınız önünüzde giden adam birden yığıldı. şimdi ne yapacaksınız:
1) adamı omuzlarından hafifçe sarsarak "iyi misiniz?", "beni duyabiliyor musunuz?" gibi birkaç soru sorarak "cevapsızlığı" kontrol edeceksiniz. eğer bu sorulara hasta yanıt vermemişse bir sorun var demektir.
2) hemen bağırıyorsunuz: "yardım edin!", "adam/kadın bayıldı", "112'yi arayın". bir insan bayılmışsa 112'yi aramak için yeterince sebebiniz var demektir. elinizi korkak alıştırmayın, arayın.
3) hastanın nabzını ve solunumunu kontrol edeceksiniz şimdi. nabzı arka sokaklar'daki mesut komiser gibi boyundan kontrol edeceksiniz.
3-a) bunu yapmak için gırtlağınızın, "adem elmasını"n, işte o çıkıntının üzerine işaret ve orta parmaklarınızı birleştirerek koyacaksınız ve yavaşça elinizi (sağa ya da sola fark etmez) kaydırmaya başlayacaksınız. boynunuzda bir boşluk var bir iki defa nabzınızı bulmaya çalışırsanız iyice öğrenirsiniz, işte o boşluktaki damarın, şah damarının yani karotis arterin pıt pıt atması lazım. parmağınızı hafifçe bastırın ki damarı bulabilesiniz.
anlattığım olayı özetleyen video. başparmakla nabız bulmuyoruz çünkü başparmağın kendi nabzı var ve hastanın nabzı sandığınız şey kendi başparmağınızın nabzı olabilir.
bu hem ingiliççe hem de daha uzun, ister izleyin ister izlemeyin. hastanın nabzını değerlendirmek için 10 saniyeniz var. 10 saniye boyunca nabız alamazsanız hastanın kalbi durmuş ya da düzgün atmıyor demektir. kalp masajı gerekir.
3-b) solunumu nasıl değerlendireceğiz? çok basit. hastanın göğsüne bakarak nefes alıp almadığını gözle kontrol edebilirsiniz. inip kalkmıyorsa nefes almıyor demektir.
4) şimdi hastanın kalbi atıyor mu ya da solunumu devam ediyor mu bunu biliyoruz. 4 değil 3 durum var.
4-a) hastanın hem kalbi hem solunumu durmuş (en yaygını). ilk bunu anlatıyorum.
4-b) hastanın kalbi atıyor da nefes almıyor: bunu ileride anlatacağım ne yapacakmışız.
4-c) hastanın kalbi atmıyor ama nefes almaya devam ediyor: yok öyle bir şey arkadaşlar. kalp durursa solunum da durur. ama ileride değineceğim hasta iç çekme şeklinde nefes alabilir onları karıştırıp kalp masajını geciktirmeyin.
4-d) kalbi de atıyor nefes de alıyor: tamam o zaman ne güzel.
kalbin durduğu duruma "kardiyak arrest" denir. merak eden arkadaşlar aratsın google'da diye verdim ismini.
eveet. eğer hastanın kalbi atmıyorsa şimdi bir de "otomatik eksternal defibrilatörü getiriiiin!" diye bağırmanız lazım. bu alet ne işe yarar nasıl çalışır ileride anlatacağım. alışveriş merkezlerinde, havaalanlarında böyle kalabalık yerlerde oluyo. bağırın belki gelir.
kalbi ve solunumu durmuş hastada
(bkz: kalp masajı) başlığında anlattığım şekilde 30 kez kalp masajı yaptıktan sonra
(bkz: suni teneffüs) başlığında anlattığım gibi 2 kere suni teneffüs yapacaksınız. eğer iki kişiyseniz birisi hastanın başında dursun ve suni teneffüsü o yapsın, siz kalp masajı yapın. 5 döngü kalp masajı/teneffüs yaptıktan sonra yer değiştirin. çünkü kalp masajı yapan kişinin git gide yorulduğu ve kalp masajının kalitesinin azaldığı biliniyor. eğer tek başınaysanız iki işi de siz yapacaksınız, aradaki geçişi çok hızlı yapmaya çalışın çünkü ilk dakikalarda zaman çok önemli.
bu şekilde 5 döngü kalp masajı yani 30 bası + 2 teneffüs + 30 bası + 2 teneffüs ... şeklinde yaptıktan sonra hastanın nabzını ve solunumunu tekrar kontrol etmelisiniz. kalbi çalıştıysa hastayı
(bkz: recovery position) şeklinde
şöyle,
şöyle,
şöyle yatırın ki olur da kusarsa kusmuğu akciğerlerine kaçmasın. yere aksın.
eğer kalbi çalışmadıysa bu döngüyü tekrar 5 kez yapıyorsunuz. tekrar kontrol ediyorsunuz. olmazsa tekrar kalp masajı... gidiyor böyle. 5 döngünün 2 dakika gibi bir süre alması lazım. bu işe 20 hatta 30 dakika kadar devam edebilirsiniz. eğer ilk 4 dakikada kurtarırsanız hasta büyük ihtimalle sağ salim hayatına devam eder, 4 dakikadan sonra beyin hasarı oluşmaya başlayabilir ama siz bırakmayın yine de.
şimdi geldik önemli bir noktaya "otomatik eksternal defibrilatör nedir?"
üzerinde aed (automatic external defibrillator) yazan bir alettir. otomatik şok cihazıdır. hastayı sizin yerinize analiz eder ve gerekirse şok verir.
aed geldiği an bağlamalısınız ve talimatlarına uymalısınız. aed'in
iki tane pedi vardır. bu pedleri
şurada,
şurada ve şurada gösterildiği gibi yerlerine yapıştırmalısınız. zaten pedlerin üzerinde nereye yapıştırılacağı çizilmiştir. pedi yapıştırıp kablolarını alete bağladıktan sonra alet
"analiz ediliyor" diye hönkürür. bu esnada hastaya dokunmamanız gerekir ve çevredeki insanları da dokunmamaları için uyarmalısınız. analizi iş bitti mi aed
ya "şok" öneriliyor der. ki bu durumda etraftaki insanları
elinizle şöyle yapıp bir miktar uzaklaştırmalısınız ve şok düğmesine basmalısınız. hastaya alet şok verecek ve tekrar analiz edip kalp masajına devam edip etmemeniz gerektiğini söyleyecek.
ya da "şok önerilmiyor" der ki, şok vermenin faydasız olduğu bir şey yakalamış olabilir (nabızsız elektriksel aktivite ya da asistoli) ya da hastanın kalbi çalışıyor olabilir. alet size kalp masajına devam edip etmemeniz gerektiğini söyler.
aed hastanın kalbi çalıştı raad ol dese bile siz hastanın nabzını elinizle kontrol edin ve emin olun.
evet bir de agonal solunum yani iç çekmeli solunum vardır ki yanıltıcı olabilir.
bakın bu videoda oscarlık bir performans sergileyen abimiz gösteriyor. bakın burada adamın kalbi gerçekten durmuş. 2:40 - 2:50 arasında agonal solunumu görebilirsiniz. yani başta kalbi duran insanın solunumu da durur demiştim ama böyle yanıltıcı bir şeyle karşılaşırsanız "la bunun ağzı yüzü oynuyo nefes alıyo kalbi de atıyodur herhalde raad" demeyin. tetikte olun.
son olarak. ola ki yapayalnızsınız ve yanınızda telefon falan da yok. kimseye haber veremiyorsunuz. bu durumda önce 5 döngü kalp masajı yapın sonra koşun insanlara haber verin. çünkü ilk dakikalar önemli.
ve ve ve son olarak. boyun travmalı hastaya yaklaşımı anlatıyorum: arkadaşlar boyun travmalı hastanın yanına bile yaklaşmıyorsunuz. bu anlattıklarım şahitli arrest için geçerli. yani eğer kişi sizin karşınızda yığılmışsa geçerli. eğer bir yerden düştüyse, elektrik çarptıysa, trafik kazası geçirdiyse boynu kırılmış olabilir. bu durumda müdahale etmezseniz daha mantıklı olabilir çünkü adamı felç edebilirsiniz. yukarıda anlattıklarımı gözünüzün önünde yere yığılan ve boynu zarar görmemiş insanlar için uygulayabilirsiniz.
edit: böyle bir durumda, kalp masajına başlamadan önce hastanın üstündeki elbiseyi çıkartmayı unutmayın, onu da yazmayalım.